Dziś chcielibyśmy przyjrzeć się historii polskich wynalazków, które miały wkład w rozwój nauki i technologii. Polscy odkrywcy nieraz dawali światu wynalazki, które zrewolucjonizowały różne dziedziny życia, od rzeczy przyziemnych jak wycieraczki samochodowe po rzeczy “nie z tego świata”, jak łazik księżycowy.
W tym artykule pragniemy przybliżyć fascynujące historie najciekawszych polskich wynalazków, które nieraz zdobyły uznanie na arenie międzynarodowej, ale także wpłynęły znacząco na to, w jaki sposób dzisiaj żyjemy. Odkrycia Polaków to nie tylko kawałki historii, ale również kluczowe elementy układanki, którą nazywamy współczesnością.
1. Metoda krystalizacji metali
Podstawowym komponentem każdego urządzenia elektronicznego jest układ scalony, wykonany na bazie półprzewodnikowego monokryształu, zazwyczaj krzemu.
Jan Czochralski – wybitny polski wynalazca, z zawodu inżynier i chemik, którego odkrycia umożliwiły rozwój elektroniki. Sprawdził i opisał metodę krystalizacji metali przez tzw. wyciąganie. Do dzisiaj nazywa się ją metodą Czochralskiego.
Odkrycia dokonał przez przypadek, przez to, że zagapił się i umoczył pióro nie w tuszu, lecz w tygielku z roztopioną cyną. Z praktycznego punktu widzenia, metoda Czochralskiego położyła podwaliny pod rewolucję elektroniczną, która nastąpiła w latach 50. i 60.
2. Początki telewizji
Telektroskop, kolorowe kamery filmowe i kinowe projektory. To wszystko zasługa Jana Szczepanika, który nazywany jest przez niektórych Leonardem da Vinci z Galicji. Inni okrzyknęli go wynalazcą pokroju Edisona. Jest autorem patentu telektroskopu, czyli urządzenia, które mogło na odległość przekazywać kolorowy obraz i dźwięk.
Pomimo dużego rozgłosu i uznania w krajach zachodnich telektroskop nie został wdrożony do produkcji ze względu na zbyt duży stopień skomplikowania i kosztowność. Dzięki telektroskopowi amerykański uczony Albert Abramson uznał Szczepanika za trzecią z osób, które w znaczący sposób przyczyniły się do powstania telewizji.
3. Pleograf – prekursor kinematografii
Za wynalazców kinematografu uznaje się braci Lumiere, jednak i oni podkreślali, że prawdziwym pionierem w tej dziedzinie był Kazimierz Prószyński. Opracował on przenośną automatyczną kamerę, która wykorzystywała sprężone powietrze do napędu mechanizmu przesuwu taśmy filmowej. 14 lat wcześniej w 1894 roku skonstruował pleograf, aparat kinematograficzny służący jednocześnie do rejestracji materiału filmowego oraz jego projekcji. Pleograf rejestrował zdjęcia na kliszy fotograficznej, a jednocześnie działał jako rzutnik do wyświetlania ich w postaci ruchomych obrazów.
4. Kolorowe fotografie
Dla większości z nas kolorowe zdjęcia kojarzą się raczej z firmami takimi jak Kodak albo Agfa. Kojarzą się słusznie, bo obie firmy skorzystały z rozwiązania polskiego wynalazcy – Jana Szczepanika. To on jako pierwszy opracował system barwnej fotografii wymyślając po raz pierwszy na świecie barwoczuły papier fotograficzny. Obok tego udoskonalił kolorymetr i stworzył kolorowy film. Niestety, rozwiązanie Polaka okazało się droższe w eksploatacji niż to, co zaproponowała amerykańska firmę Technicolor i to jej rozwiązanie w efekcie podbiło świat.
5. Pojazd księżycowy
Autorem tego polskiego wynalazku był Mieczysław Bekker, bez którego współczesna motoryzacja wyglądałaby zupełnie inaczej. A z pewnością inaczej wyglądałoby zdobywanie księżyca. Jego projekt pokonał 85 zgłoszeń innych firm z całego świata w konkursie, który ogłosiła NASA.
Pojazd księżycowy Bekkera mierzył blisko 3,5 metra długości i 1,8 m szerokości. Przy wadze zaledwie 200 kg, mógł zabrać na Księżyc 500-kilogramowy ładunek. Bekker zastosował często wykorzystywane później, nie tylko w elektrycznych samochodach, ale także np. superszybkich pociągach, rozwiązanie. Polegało ono na zainstalowaniu osobnych silników elektrycznych w każdym kole.
Pojazd Bekkera okazał się tak dobry, że bez jakichkolwiek ulepszeń brał udział w kolejnych misjach Apollo 15, 16 i 17. Wszystkie trzy egzemplarze Lunar Roving Vehicle – w zgodnej opinii specjalistów – świetnie zdały egzamin. Wszystkie też pozostały na Księżycu i być może natrafią na nie uczestnicy kolejnych misji na Srebrny Glob.
6. Wycieraczki samochodowe
Czy wiecie, że Ford w swoich samochodach jako pierwszy zastosował wycieraczki, a te zostały wymyślone w Polsce? Wybitny kompozytor i pianista – Józef Hofman – był także wziętym wynalazcą. Na swoim koncie miał ponad 100 wynalazków, w tym takie jak podwyższany stołek do fortepianu, teleskopy samochodowe, zegar elektryczny, maszynkę elektryczną do gotowania oraz rozwiązania konstrukcyjne w fortepianach, balonach i samolotach.
7. Lampa naftowa i pierwsza na świecie rafineria ropy naftowej
Podczas eksperymentowania Ignacy Łukasiewicz otrzymał naftę, która nie dymiła i paliła się jasnym płomieniem. To był przełom i Łukasiewicz potrafił doskonale wykorzystać swoje odkrycie. Natychmiast zaprojektował odpowiednią lampę do tego rodzaju paliwa, która weszła do powszechnego użycia.
Jako ciekawostkę można dodać, że sławę i pieniądze przyniosła mu noc, podczas której lampy naftowe Łukasiewicza oświetliły salę, w której odbywała się operacja chirurgiczna. W tamtych czasach, właśnie z powodu braku dobrego światła, w nocy nie operowano.
Czym byłby dziś przemysł naftowy, gdyby nie Ignacy Łukasiewicz? Był on założycielem pierwszej na świecie kopalni ropy naftowej. Tak właśnie, na przełomie lat 1852 – 1853 polski odkrywca dał początek jednej z najpotężniejszych gałęzi współczesnego przemysłu, tworząc paliwo bardziej wydajne i tańsze w produkcji od dotychczas znanych olejów.
8. Kamizelka kuloodporna
Na liście polskich wynalazków nie może zabraknąć kamizelki kuloodpornej, którą zaprojektował i wykonywał własnoręcznie Kazimierz Żegleń – przebywający wówczas na terenie USA duchowny. Postanowił on wynaleźć pancerz, który mógłby chronić ważne osoby przed zamachowcami. Zabrał się do pracy z poczuciem doniosłej misji i… udało się!
Zbudowany przez niego materiał był w stanie zatrzymać kule wystrzelone z broni palnej. Jego wynalazek budził podziw w tamtych czasach (XIX wiek), a swój produkt testował na sobie podczas mrożących krew w żyłach pokazów!
9. Ręczny wykrywacz min
Polacy wynaleźli także sprzęty, które były nieocenione także na wojennym froncie. Józef Kosacki był polskim odkrywcą, który stworzył urządzenie pozwalające jako pierwsze na świecie skutecznie ustrzec się min lądowych. Ręczny wykrywacz min czy też – bardziej profesjonalnie – ręczny detektor elektromagnetyczny (wykrywacz metalu) został opracowany w 1941 r.
Konstrukcja urządzenia i sposób jego wykorzystania stały się standardem obowiązującym we wszystkich innych podobnych urządzeniach na świecie. Polskiego wykrywacza min przez ponad 50 lat używała brytyjska armia.
10. Jeden z pierwszych komputerów
Także branża komputerowa nie rozwinęłaby się, gdyby nie Polacy. Mocno do tego przyczynił się Jacek (Jack) Tramiel. Urodzony w Łodzi polski wynalazca po wyjeździe do USA po II wojnie światowej założył firmę, która najpierw specjalizowała się w naprawie maszyn do pisania, a następnie – w połowie lat 70. ubiegłego wieku – wyprodukowała pierwszy komputer o nazwie PET. Urządzenie potrafiło uruchamiać programy napisane w języku BASIC.
Mimo to nie było doskonałe – nie potrafiło m.in. odtwarzać dźwięku. Dlatego też PET-y trafiły w większości do szkół, ale kiedy ulepszono je, wyposażając w kolorową grafikę i możliwość odtwarzania nieskomplikowanych dźwięków, stały się łakomym kąskiem dla zwykłych ludzi.
Ukoronowaniem działań Jacka Tramiela w raczkującej branży komputerowej było wyprodukowanie Commodore 64 – modelu komputera, który sprzedał się w oszałamiającej, szczególnie jak na tamte czasy, ilości 22 mln egzemplarzy.
Bonus: Polskie wynalazki XXI wieku
Odkrycia polskich naukowców to nie tylko odległa przeszłość sprzed 50, 100, albo 150 lat. Przyjrzymy się teraz najnowszym polskim innowacjom, które kształtują oblicze XXI wieku:
- Niebieski laser – celem wynalazku, było wytworzenie nowego systemu optycznego zapisu informacji. Dzisiaj zastosowanie polskiego wynalazku można znaleźć w odtwarzaczach typu Blu-ray, które służą do zapisu materiałów wizyjnych i danych za pośrednictwem diod laserowych. Znajdują się na przykład w popularnych konsolach PlayStation.
- Asymetryczne systemy liczbowe – polski wynalazek, który stał się językiem światowej elektroniki. Z tego polskiego odkrycia korzystają najwięksi na świecie producenci elektroniki: Google, Apple, czy Facebook.
- Pionowe siłownie wiatrowe – to wymyślona przez Waldemara Piskorza w 2008 roku turbina wiatrowa. Polski wynalazca opatentował ją, a następnie wraz z synami opracował kolejne warianty turbin wykorzystujących energię wiatrową.
- Grafen – to materiał przyszłości, za sprawą swojej budowy. Jest stukrotnie mocniejszy niż stal. Pionierem innowacyjnej technologii z zastosowaniem grafenu jest polski wynalazca Włodzimierz Strupiński. To on, stworzył i opatentował autorską metodę wytwarzania grafenu o najwyższej jakości.
- Energetyczny Przetwornik Akumulacyjno-Rozpraszający – potocznie nazywana „zderzakiem Łagiewki” metoda zabezpieczania obiektów fizycznych przed skutkami zderzeń, kolizji i wstrząsów poprzez redukcję ich następstw. Wynalazcą jest Lucjan Łagiewka.